• Արդահանի մարզ, Ծովակն Հյուսիսո՝ Չըլդըր լիճ
• Անցում Կարսով և Սարիղամիշի անտառներով
• Շրջայց Էրզրումում (Կարինում)
• Երզնկա, Երզնկայի եռահարկ ջրվեժ

Առավոտյան ժամը 5-ին (կամ 6-ին) Երևանից մեկնում ենք դեպի Բավրա՝ հայ-վրացական սահման: Ջավախք աշխարհով շարունակում ենք ճանապարհը դեպի Նինոծմինդա՝ Բագդանովկա և ապա վրաց-թուրքական սահման: Հայտնվելով Արդահանի նահանգում՝ կարճատև կանգառ ենք անում Ծովակն Հյուսիսո (Չըլդըր) լճի ափին: Լճի գեղեցկությունը և հանգիստը վայելելուց հետո ճանապարհը շարունակում ենք դեպի Բագրատունիների երբեմնի մայրաքաղաք Կարս:
Կարսում շրջայցը նախատեսված է հետդարձին, ուստի քաղաքն անցնելուց հետո հասնում ենք ☘️ Սարիղամիշի թանձր ու խիտ անտառներ: Ապա գեղեցիկ Արաքսի կիրճով և Բասենի դաշտով ճանապարհը մեզ կհասցնի Կարին-էրզրում: Բասենի դաշտում կանգառ կանենք տեսնելու Արաքսի վրայի միջնադարյան Հովվի կամուրջը: Հասնելով Էրզրում՝ կտեսնենք Սանասարյան վարժարանի շենքը, դեռևս բյուզանդական շրջանում վերակառուցված Կարինի բերդը, քաղաքի խորհրդանիշ համարվող Չիֆթե Մինարե մեդրեսեն և այլ շինություններ: Ապա կշարժվենք դեպի Երզնկա, որի մոտ է գտնվում բացառիկ գեղեցկություն ունեցող եռահարկ Գիրլեվիքի ջրվեժը: Երզնկայի ջրվեժի տեսարանն ու հաճելի աղմուկը վայելելուց հետո կհասնենք քաղաք։ Կգիշերենք Երզնկայի հյուրանոցում։

• Անցում Սեբաստիայով (Սըվազով)
• Կեսարիա, Կեսարիայի հայկական գործող Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի
• Կախարդական Կապադովկիա ☄️ աննման տեսարժան վայրեր

Առավոտյան կուղևորվենք Վենետիկի Մխիթարյան Միաբանության հիմնադիր Մխիթար Սեբաստացու ծննդավայր Սեբաստիա (Սըվազ) քաղաք: Ժամանակին քաղաքը եղել է առևտրի խոշոր կենտրոն, ունեցել է ⛪️ հայկական վարժարաններ ու վանքեր: Հայ բնակչությունն այստեղ զբաղվել է այդ թվում զինագործությամբ և գորգագործությամբ: Սեբաստիա կտեսնենք Քըզըլըրմաք (պատմական Ալիս) գետի վրայի Թեք կամուրջը, որի երկարությունը 180 մ. է: 12-13-րդ դդ. կառուցված այս կամուրջով էր ժամանակին անցնում գլխավոր ճանապարհը Սեբաստիայից դեպի Սիրիա և Միջագետք: Կանցնենք Սեբաստիան ու կհասնենք հնամենի Կեսարիա: Կայցելենք դեռևս կանգուն մնացած գործող հայկական Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին ու եկեղեցուն կից վարժարանի շենքի ավերակները: Քաղաքը հռոմեական շրջանում անվանել են Կեսարիա, ի պատիվ Օկտավիանոս կայսեր:
Քաղաքի հետ ծանոթությունից հետո կշարունակենք ճանապարհը և կհասնենք ☄️ կախարդական Կապադովկիա (Գամիրք): Քաղաքակրթության հնագույն հուշարձաններով հարուստ այս տարածքում մարդկային երևակայությունն անգամ անզոր է հասկանալ սնկաձև բուրգերի ու ժայռափոր եկեղեցիների գաղտնիքները: Միասին կշրջենք հեքիաթային վայրում՝ հիանալով հազարամյակների պատմություն ունեցող սնկաձև բուրգերով, ժայռափոր եկեղեցիներով, հնագույն բնակավայրերով: Կգիշերենք Կապադովկիայի հյուրանոցում:

• Կապադովկիա, հրաշք տեսարաններ, Սնկաձեւ բուրգերի հովիտ
• Անցում Լեռնային, Դաշտային և Ծովային Կիլիկիայով
• Միջերկրական ծով, Կոռիկոսի ոսկեավազ ծովափ

Վաղ առավոտյան հնարավորության դեպքում, եթե խմբի անդամների մեջ ցանկացողներ լինեն, կարող թռչել օդապարիկով (լրացուցիչ վճարով): ☀️ Վերևից բացվող տեսարանը դեպի սնկաձև ժայռերի հովիտ ուղղակի աներեևակայելի գեղեցիկ է:
Հեքիաթային Կապադովկիայից կուղևորվենք «…Չքնաղ երկիր մեր Արմենիո», մեր հոգու տենչ ու մեր կարոտ Կիլիկիա: Կանցնենք Լեռնային, Դաշտային և Ծովային Կիլիկիայով: Կհասնենք Կիլիկյան Հայաստանի բերդաքաղաք ծովափնյա Կոռիկոս, որ գտնվում է լեռներով շրջապատված և մշտադալար բուսականությամբ ծածկված գեղատեսիլ հովտում: ⛱ Կոռիկոսի լողափը ծածկված է մանրիկ ոսկեգույն ավազով: Գիշերակաց Կոռիկոսի ոսկեավազ ծովափին գտնվող հյուրանոցում:

• Սելևկիայի միջնադարյան բերդ
• «Դրախտ և դժոխք» ճեղքվածքներ
• «Առեղծվածային քարանձավ»
• Հռոմեական ամֆիթատրոն կամ «Երեք Գրացիաներ»

✔️ Առավոտյան կվայելենք ջինջ և հանգիստ Միջերկրական ծովը, ջերմ արևն ու ոսկե ավազը: Ապա ցանկացողները խմբի ուղեկցողի հետ միեասին կմեկնեն էքսկուրսիայի հետաքրքիր պատմական վայրեր (լրացուցիչ վճարով):
Այս տպավորություններով հարուստ էքսկուրսիայի շրջանակներում կայցելենք միջնադարյան հայտնի Սելևկիայի բերդ՝ կառուցված բարձր բլրի վրա: Կտեսնենք խորհրդավոր «Դրախտ և դժոխք» յուրօրինակ կիրճերը:
«Դրախտում» կարող ենք իջնել բազմաթիվ աստիճաններով մինչև ամենաներքևում գտնվող Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու ավերակը: Քիչ հեռու գտնվում է նաև Զևսի հզոր տաճարի մնացորդները: Ապա կհիանանք «Առեղծվածային քարանձավ»-ով, որտեղ իրականն ու երևակայականը միահյուսվում են իրար: Ծրագրի վերջում կտեսնենք լավ պահպանված Հռոմեական ամֆիթատրոն կամ «Երեք Գրացիաներ» կոչվող անտիկ խճանկար, որը զարդարում է հռոմեական բաղնիքը: Երեկոյան կվերադառնանք Կոռիկոսի ծովափ: Կգիշերենք հյուրանոցում:

• Մերսինի հին և նոր նավահանգիստ
• Մերսին քաղաքի հայտնի "Ֆորում" մոլ ("Սթարբաքս")
• Պատմական Տարսոն, Պողոս առաքյալի ծննդավայր, Կլեոպատրայի դարպասներ
• Հայկական եկեղեցի (այժմ՝ մզկիթ), Սբ. Պողոս առաքյալի տուն

✔️ Շարունակում ենք հանգիստը գեղեցիկ ծովի ափին: Ցանկացողները կարող են մեկնել էքսկուրսիայի (լրացուցիչ վճարով): Այսօրվա ծրագրում են Մերսին և Տարսոն քաղաքները: Նախ կայցելենք պատմական Տարսոն կամ Տարսուս քաղաք, որ Կիլիկյան Հայաստանի մայրաքաղաքներից մեկն է եղել: Այն Սբ. Պողոսի ծննդավայրն է, և մենք կտեսնենք առաքյալի տունը, բակում գտնվող Սուրբ ջրով լի ջրհորը: Տարսոնում պահպանվել է Կիլիկիայի թագավորության օրոք կառուցված Սուրբ Պողոս հայկական եկեղեցին: Կարևոր տեսարժան վայրերից է Կլեոպատրայի դարպասները և մի շարք այլ պատմական վայրեր, որոնք նույնպես կայցելենք մեր ծրագրի շրջանակներում:
Այնուհետև կմեկնենք տարածաշրջանի ամենամեծ նավահանգիստ համարվող Մերսին քաղաք: Այստեղ կարող ենք զբոսնել հին ու նոր նավահանգիստներում կամ շրջել/առևտուր անել մեծ և հայտնի "Ֆորում" կոչվող առևտրի կենտրոնում, ուր ի միջի այլոց գործում է հայտնի "Սթարբաքս" սրճարանը:
Ապա կվերադառնանք Կոռիկոսի ծովափ և կվայելենք նրա գեղեցիկ մայրամուտը:

• Ծովի ափին հանգիստ
• Ադանա քաղաք
• Սիսի բերդ
• Անավարզա բերդ
• Լևոնի բերդ

⛱ Հաճելի հանգիստը Միջերկրական ծովի ափին շարունակվում է: Ցանկության դեպքում (լրացուցիչ վճարով) գիդ-ուղեկցողի հետ կմեկնենք էքսկուրսիայի: Ծրագրի առաջին կետը երբեմնի ծաղկուն Ադանան է: Քաղաքի պատմական կենտրոնը գտնվում է Սարոս կամ Սեյհան գետի ափին, ուր մինչ օրս պահպավել է Հռոմի Հադրիանոս կայսեր 2-րդ դարում կառուցված հսկայական կամուրջը: Օսմանյան շրջանում Ադանան կարևոր հայկական մշակութային օջախ էր: Այստեղ գործում էին հայկական դպրոցներ, վարժարաններ, տպարաններ: Ադանայում կտեսնենք նաև երկրի մեծությամբ 2-րդ 6 մինարեներով մզկիթը, որի հետ կապված կարևոր պատմություն կա...
Ադանայից կգնանք տեսնելու ատամնավոր պարիսպներով պաշտպանված Սիս ամրոցը՝ Կիլիկիայի հայկական թագավորության մայրաքաղաքներից ամենաանառիկը: Այն գտնվում է բարձր ժայռոտ լեռան վրա՝ կանաչ այգիների հովտի մեջտեղում, ինչը շատ գեղեցիկ տեսարան է: Օձաձև ճանապարհը մեզ կբերի հզոր միջնաբերդի մուտքի մոտ, այն բավականին լավ պահպանված է, իսկ ներսից կարող ենք տեսնել նախկին պալատների, եկեղեցիների, պահեստների ավերակներ: Հայաշատ Սիսը ունեցել է կաթողիկոսանիստ վանք ✝️, հիվանդանոցներ, վարժարաններ, դպրոցներ, այստեղ են սովորել են Կիրակոս Գանձակեցին և Մխիթար Գոշը:
Սսից հետո կշարժվենք դեպի Կիլիկիո դաշտի պահապան Անավարզա հայոց իշխանանիստ քաղաք, որը հիշեցնում է ժամանակի մեջ սառած Պոմպեյը: Իսկ վերջում կայցելենք Լևոն Ա թագավորի կառուցած Լևոնի կամ Օձերու բերդ, որը հսկել է այստեղով անցնող մետաքսի ճանապարհը: Այստեղից էլ կվերադառնանք Կոռիկոս ու կարող ենք հաճելի ժամանակ անցկացնել ծովափնյա զբոսուղում կամ հյուրանոցի այգում՝ ամփոփելով օրվա մեր տպավորությունները:

• Հանգիստ Միջերկրականի ծովափին
• Կոռիկոսի ծովային բերդ
• Էքսկուրսիա Մուսալեռ. Վաքըֆ գյուղ, Անտիոք, Իսկենդերուն

⛱ Կվայելենք վերջին օրը ծովափին, կարող ենք նավարկել աշտարակներով շրջապատված Կոռիկոսի ծովային բերդ: Այն Կիլիկիայի թագավորության կարևոր նավահանգիստ է եղել և խոշոր առևտրային կենտրոն: Ծովային բերդը գրավում է մի ամբողջ կղզու տարածք: Բերդի ամրությունների վրա դեռ տեսանելի են հայոց թագավորների գրերը: Բերդում շրջելուց հետո կնավարկենք դեպի լողափ ու կվայելենք երեկոն:
Մեկ այլ էքսկուրսիայի տարբերակ էլ կա, որը սակայն տևում է ամբողջ օր՝ այցելութուն Մուսալեռ ⛰ : Կոռիկոսից կմեկնենք դեպի Հայոց Ծոց, Հաթայ մարզ: Կանցնենք Դորթյոլ քաղաքի մոտով, Իսսոս տեղանքով, այստեղ մ.թ.ա. 333 թ. Ալեքսանդր Մեծը պարտության մատնեց Դարեհին: Ալեքսանդրետ-Իսկենդերունում կայցելենք հայտնի “Քառասուն մանկանց” եկեղեցի, որ մինչ օրս գործում է և հայ քահանա ունի: Այնուհետև կանցնենք Բեյլանի լեռնանցքը և կհասնենք Անթաքիա (ժամանակվա Անտիոք, որը մայրաքաղաքն էր հզոր Սելևկիայի թագավորության 4-2-րդ դդ մ.թ.ա.): Անթաքիայի միջով կուղևորվենք Սամանդաղ կամ Սուետիա գավառ, ուր միակ հայկական գյուղն է Թուրքիայում՝ Վաքըֆլըն: Գյուղը Մուսա լեռան ստորոտին է, այս լեռան վրա էր, որ 1915 թ. հայերը հերոսաբար պաշտպանվեցին օսմանյան բանակից և կարողացան փրկվել կոտորածից (Ֆրանս Վերֆելը իր «Մուսա լեռան 40 օրը» գրքում մանրամասն նկարագրում է այս իրադարձությունները): Վաքըֆում կայցելենք գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի, կհանգստանանք եկեղեցու գողտրիկ բակում, կծանոթանանք տեղի բնակիչների հետ: Երեկոյան կվերադառնանք մեր հյուրանոց:

• Անցում Այնթապով
• Ուրֆա քաղաք. Սուրբ ձկների ավազան
• Դիարբեքիր և Մուշ
• ԿԱՄ Մալաթիա, Հրանտ Դինքի թաղամաս և եկեղեցի
• Հին Խարբերդ և Մուշ

Ծովափնյա հանգստի համար դեռ ունենք առավոտյան ժամերը: Կնախաճաենք և կշարժվենք դեպի արևելք՝ Ադանա և Այնթապ, այսօրվա երթուղու վերջին կետը Մուշն է: Ճանապարհին կանգառ կունենանք արևային Ուրֆայում՝ Սուրբ ձկների ավազանի մոտ, որի լեգենդը կապված է Աբրահամ նախահոր հետ: Ապա կշարունակենք մեր ուղին դեպի Դիարբեքիր-Ամիդ քաղաք, որը նաև Տիգրանակերտ են անվանում:
Տպավորիչ են հին Ամեդի հզոր պարիսպները Տիգրիս գետի հարևանությամբ, որոնց երկարությունը 6 կմ է: Կենտրոնում բազմաթիվ պատմական կառույցներ են պահպանվել՝ քարվանսարաներ, մզկիթներ, եկեղեցիներ: Այն հայտնի էր որպես բազմաթիվ ազգերի համատեղ ապրելու և բարգավաճելու կենտրոն: Այստեղ դեռ գործում են հայկական և ասորական եկեղեցիներ: Պատմական կենտրոնում է գտնվում հայկական գործող ✔️ Սուրբ Կիրակոս հզոր եկեղեցին, ուր ցանկության դեպքում կայցելենք (եթե թաղամասը բաց լինի այցելուների համար): Ճանապարհը տանում է դեպի հյուսիս՝ Բինգյոլ քաղաք, ապա դեպի Մուշ: Գիշերակաց Մուշի հյուրանոցում:
ԿԱՄ Ադանա-Այնթապ մայրուղուց կթեքվենք դեպի Մարաշ, կանցնենք Տավրոսի լեռները և կհասնենք Մալաթիա: Կտեսնենք Հրանտ Դինքի հայրենի թաղամասը և կիսականգուն Սուրբ Երրորդություն եկեղեցին: Ապա Եփրատի հսկայական ջրամբարների մոտով կանցնենք դեպի Էլազըղ, որտեղից դեպի վեր կելնենք տեսնելու հին Խարբերդի ամրոցը: Բերդի մոտի գեղեցիկ այգում հանգստից հետո կշարունակենք ճանապարհը դեպի Բինգյոլ քաղաք, որից հետո կիջնենք Մշո դաշտ: Գիշերակաց Մուշ քաղաքում:

• Մուշ, Սուրբ Մարինե եկեղեցի
• Սուլուխի կամուրջ եւ Արածանի գետ
• Բինգյոլի լեռներ, Խնուս, Բասենի դաշտ
• Հովվի կամուրջ, Արաքս գետ
• Սարիղամիշի անտառներ, Կարս քաղաք
• Կարսի բերդ, Ս. Առաքելոց, Վարդանի կամուրջ, Չարենցի տան վայր

Նախաճաշից հետո կբարձրանանք Մուշի հին հայկական թաղամաս: Այստեղ կտեսնենք երբեմնի հայաշատ քաղաքի գեղեցիկ եկեղեցիներից Սուրբ Մարինեի կիսաավերակը: Կշարունակենք ճանապարհը դեպի Արածանի գետ, ուր կտեսնենք պատմությունից հայտնի Սուլուխի կամուրջը՝ ✔️ Գևորգ Չաուշի նահատակման վայրը:
Շարժվելով Մշո դաշտից դեպի հյուսիս բարձրանում ենք Վարդո, ապա անցնում Խնուս և Բինգյոլի լեռներ և իջնում Բասենի դաշտ: Ալիքավոր Բասենի դաշտում կանգառ կանենք գեղեցիկ տուֆաշեն Հովվի կամրջի մոտ, որը հիմնադրվել է դեռևս Արշակունիների օրոք՝ Արաքսի և նրա վտակ Մուրցի միախառնման վայրում: Դադարից հետո կշարունակենք դեպի հրաշագեղ Սարիղամիշի անտառներ, կվայելենք խեժատու ծառերի բույրը, մաքուր օդն ու սառն աղբրի ջուրը: Արբեցած հողից, ջրից թե օդից կհասնենք Կարս:
Բագրատունյաց Հայաստանի մայրաքաղաքում պտույտի ընթացքում կտեսնենք Կարսի անառիկ միջնաբերդը, ամուր կանգուն ✝️ Առաքելոց եկեղեցին, սև քարե Վարդանի կամուրջն ու Չարենցի տան ավերակների վայրը: Հրաժեշտ տալով թագավորանիստ Կարսին՝ կշարժվենք դեպի Արդահանի մարզ, կանցնենք Չըլդըր լիճը, վրաց-թուրքական սահմանը, Ջավախքը, հայ-վրացական սահմանը, երեկոյան ուշ կժամանենք Երևան: